Radcowie prawni dostaną wkrótce nowy kodeks etyki zawodowej
Autor: IRENEUSZ WALENCIK
Źródło: www.zawody.polskiprawnik.pl
Data: 2013-10-02
Zezwolenie na odpłatne pozyskiwanie klientów poprzez pośredników. Uregulowanie działalności prawniczej w Internecie. „Chińskie mury" jako sposób na konflikt interesów w kancelarii. Szansa na szerszy zakres umów na procent od wygranej sprawy. Wprowadzenie „małej specjalizacji" w określonych dziedzinach prawa.
To najważniejsze punkty znaczącej reformy zasad radcowskiej etyki zawodowej.
Gotowy jest projekt nowego Kodeksu Etyki Radców Prawnych. Krajowa Rada Radców Prawnych w uchwale z 6 września 2013 r. zwróciła się do zjazdu radców prawnych (odbędzie się w listopadzie 2013 r.) o uchwalenie nowego aktu deontologii zawodowej, przedkładając jego projekt pod obrady wraz z rekomendacjami dotyczącymi przyjęcia rozwiązań ujętych wariantowo. Nowy kodeks etyki zacząłby obowiązywać od lipca 2014 r., zastępując obecny, który pochodzi z 2007 r.
Regulacja w pogoni za życiem
Przyjęto ostatecznie wersję nowego kodeksu, choć w poprzedniej był to projekt zmian w obowiązującym akcie. Do nowego projektu inkorporowano część dzisiejszych przepisów, niektóre doprecyzowując i lekko przeredagowując.
Po dyskusji w środowisku zmodyfikowano trochę pierwotne propozycje, nie rezygnując wszakże z koncepcji rozbudowy regulacji. Część z nowych norm kodyfikuje stany i zachowania występujące w rzeczywistości, które w ten sposób mają być usankcjonowane. Autorzy projektu próbują dogonić normami deontologicznymi życie i praktykę zawodową radców.
Przedstawiamy omówienie najważniejszych propozycji zawartych w ponad 40-stronicowym dokumencie.
Główne przykazanie: dochować tajemnicy zawodowej
Doprecyzowanie definicji tajemnicy polega m.in. na propozycji objęcia nią nie tylko informacji, o których radca dowiedział się przy świadczeniu pomocy prawnej, ale także tych, które uzyskał w inny sposób i tych, które pochodzą od niego samego. Takich, jak tworzone przezeń dokumenty, notatki, opinie prawne, a także korespondencja z klientem. Tajemnica dotyczyłaby również informacji ujawnionych radcy jeszcze przed podjęciem się świadczenia usługi klientowi, np. w rozmowie wstępnej, podczas projektowania umowy itp. Jeżeli klient to zastrzegł, radca nie mógłby ujawnić nawet faktu udzielenia mu porady prawnej.
Etycznym obowiązkiem radcy będzie podejmowanie wszelkich dozwolonych środków, by uniknąć zwolnienia z dochowania tajemnicy. Czyli powinien np. składać zażalenia na postanowienia sądu zwalniające z niej, informować dziekana o żądaniach jej naruszenia. Wyjątkowo dozwolone będzie wszakże „samozwolnienie się" z tajemnicy: radca, przeciwko któremu toczy się postępowanie karne, administracyjne lub dyscyplinarne albo który prowadzi spór związany ze świadczoną pomocą prawną, będzie mógł ujawnić odpowiednim organom objęte nią informacje, gdy uzna że jest to niezbędne dla ochrony jego praw.
Obowiązkiem radcy będzie jak najlepiej zabezpieczyć przed niepowołanym ujawnieniem wszelkie informacje objęte tajemnicą zawodową. Dokumenty i nośniki zawierające treści poufne powinien przechowywać w sposób uniemożliwiający ich zniszczenie, zniekształcenie lub zaginięcie. Dokumenty w formie elektronicznej mają być objęte kontrolą dostępu, a system informatyczny zabezpieczony przed zakłóceniem działania lub utratą danych. Radca, który w komunikacji z klientem używa środków przekazu nie gwarantujących zachowania poufności, będzie musiał poinformować go o tym.
Zajęcia godne i niegodne
Oprócz czynności uwłaczających godności zawodu lub podważających do niego zaufanie, radcowie będą mieli zakaz podejmowania działalności ograniczającej ich niezależność oraz grożącej ryzykiem naruszenia tajemnicy zawodowej.
Zabroniony będzie udział radcy - np. jako cichego wspólnika lub pomocnika - w zarobkowym świadczeniu pomocy prawnej przez osoby nieuprawnione. Niedozwolone ma być przyjmowanie od nich zleceń, np. na prowadzenie spraw w sądzie. Ten zakaz ma zlikwidować szeroką dziś współpracę i podwykonawstwo świadczone przez radców firmom prawniczym nieprowadzonym przez spółki adwokackie czy radcowskie, w tym kancelariom odszkodowawczym czy biurom doradztwa prawnego. Może ograniczyć radcom dostęp do pewnej części rynku usług prawnych.
Na życzenie klienta radca będzie mógł za to wykonywać dla niego usługi inne niż prawne, choć z nimi związane, jeżeli ma konieczną wiedzę, doświadczenie i uprawnienia, np. arbitraż, mediacje, powiernictwo.
„Chińskie mury" wykluczą ryzyko konfliktu interesów
Zgodnie z obowiązującą generalną regułą, radcy nie wolno doradzać ani reprezentować klienta, którego interesy w tej samej sprawie lub z nią związanej, są sprzeczne z interesami osób, na rzecz których radca wykonuje usługi lub świadczył je wcześniej. Ten zakaz może uchylić tylko wola obu klientów - według projektu ich zgoda wyrażona radcy na piśmie.
Przy czym projekt przewiduje, iż ta aprobata klienta, inaczej niż w obowiązującym kodeksie, odnosiłaby się do doradzania.. Do zastępstwa procesowego zaś znalazłaby zastosowanie tylko zasada tzw. „chińskich murów".
Proponuje się dwa sposoby uregulowania rozwiązywania konfliktu interesów w sytuacjach wykonywania zawodu w spółkach radcowskich. Pierwszy (tzw. przypisanie konfliktu) obowiązuje dzisiaj w kodeksie etycznym - to powstrzymanie się od działania radcy prowadzącego sprawę, radców z nim współdziałających oraz pozostałych.
Drugi to nowa propozycja, mniej rygorystyczna, zgodna z koncepcją „chińskich murów". Polegałaby na przyjęciu w spółce wewnętrznej polityki unikania konfliktów interesów. Byłoby to podpisane przez wszystkich radców porozumienie określające procedury ustalania istnienia lub ryzyka wystąpienia konfliktu interesów, a także sposób postępowania w takiej sytuacji. Za tym drugim wariantem opowiada się KRRP.
Jeżeli w spółce konflikt interesów dotyczyłby jednego z radców, inny z tej spółki mógłby go zastąpić w obsłudze klienta, którego interesy pozostają w konflikcie, jeżeli nie miał w tej sprawie dostępu do dokumentów objętych tajemnicą zawodową lub zawierających wiedzę dającą klientowi nieuzasadnioną przewagę oraz nie kontaktuje się z osobami, które mają wgląd w te materiały.
Można będzie płacić prowizję za przyprowadzenie klienta
Informowanie o wykonywaniu zawodu oraz działalności z nim związanej jest prawem radcy. Przykładowy katalog dozwolonych informacji ma być rozszerzony. Dopuszczalne będzie np. podawanie daty rozpoczęcia działalności kancelarii, wykazu publikacji związanych z zawodem, przyznanych tytułów lub nagród związanych z praktyką.
Można będzie także informować o formach i wysokości wynagrodzenia za usługi - w ramach marketingu usług, w celu zwiększenia przejrzystości cen dla klientów czy umożliwienia im kalkulowania wydatków. Radca będzie mógł również informować o osobach, z którymi współpracuje, np. o biegłych rewidentach, doradcach finansowych, personalnych, ubezpieczeniowych, tłumaczach, rzeczoznawcach. Także o tym, że prowadzi inną działalność związaną ze świadczeniem pomocy prawnej.
Dozwolone będzie kształtujące pozytywny wizerunek radcy informowanie o misji, strategii i profilu działania kancelarii lub spółki, zasadach opieki nad klientem, zasadach i trybie składania skarg lub reklamacji, udogodnieniach dla klienta. To wszystko jest bowiem przydatne w kreowaniu zaufania i dobrych relacji z klientami.
Radca będzie mógł informować o uczestniczeniu w rankingach prawniczych i zajętych w nich miejscach. Przy czym projekt nakłada ograniczenie - format i zakres informacji o udziale w rankingach ustalałaby KRRP w swoich uchwałach
Dopuszczalne będzie także informowanie o referencjach, rekomendacjach, prowadzonych sprawach, transakcjach lub procesach, wynikach finansowych kancelarii, wykazach klientów ( tylko za ich zgodą, bezwzględny zakaz ma dotyczyć klientów ze sprawami karnymi, rodzinnymi i opiekuńczymi).
Zakazane będzie stosowanie w informacji porównywania jakości czynności zawodowych z działalnością innych konkretnych osób (konkurencyjnych kancelarii), czyli tzw. reklama porównawcza.
Nowością ma być akceptacja korzystania przez radców z odpłatnego pośrednictwa przy pozyskiwaniu klientów - pod warunkiem, że pośrednik działa zgodnie z prawem, dobrymi obyczajami i nie narusza przy tym zawodowej godności radcy. Przy tym z kodeksu ma zniknąć przepis, że radcy nie wolno dzielić się wynagrodzeniem od klienta z osobami, które nie uczestniczyły w świadczonej mu pomocy prawnej. Otworzy to drogę do pozyskiwania klientów za prowizję dla pośrednika.
Proponuje się w oddzielnym przepisie skodyfikować informowanie o wykonywaniu zawodu, pozyskiwaniu klientów oraz wykonywaniu czynności zawodowych drogą elektroniczną.
Usunąć przeszkody na drodze do pełnego success fee
Zgodnie z proponowaną regulacją, okoliczności uzasadniające wysokość honorarium radca powinien przedstawiać nie tylko klientowi na żądanie, ale również sądowi dla uzasadnienia wniosku o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Projekt zawiera też dwie alternatywne propozycje rozwiązania kwestii wynagrodzenia w formie tzw. procentu od wygranej sprawy (success fee).
W pierwszym wariancie radcy nie wolno byłoby umawiać się z klientem na honorarium wyłącznie za pomyślny wynik sprawy ( wyjątkowo, jeśli dopuszczają to przepisy prawa). Wynagrodzenie wynikowe dozwolone ma być - tak jak dziś - jako dodatkowe. Drugie, liberalne, rozwiązanie przewiduje generalną dopuszczalność wyłącznego honorarium success fee , czyli umowy o pomyślny wynik sprawy, z wyjątkami takimi jak obrona w sprawach karnych, sprawy rodzinne, opiekuńcze, nieletnich, pracownicze, dotyczące szkód niemajątkowych, skargi konstytucyjne. Je właśnie rekomenduje zjazdowi KRRP.
Nieśmiała quasi specjalizacja
Samorząd radcowski chce uczynić krok w stronę uregulowania specjalizacji zawodowej. Tylko krok, ponieważ do pełnego wprowadzenia formalnej specjalizacji konieczne są zmiany w ustawie o radcach prawnych. Zgodnie z propozycją projektowanego kodeksu etyki, KRRP będzie mogła określić dziedziny prawa oraz wymagania w zakresie wiedzy, umiejętności i doświadczenia, których spełnienie - w ramach samorządowego systemu doskonalenia zawodowego - będzie uprawniało radcę do informowania o posiadaniu takiego szczególnego przygotowania zawodowego (szczególnych kwalifikacji, specjalnej wiedzy i umiejętności) w określonej dziedzinie prawa.
Inni radcy - nie spełniający tych wymagań- będą mogli, tak jak dziś, informować o preferowanych zakresach praktyki zawodowej. Z tym, że bez powoływania się na szczególne przygotowanie zawodowe.
Wystąpienia publiczne dozwolone w obronie klienta
Zupełnie nowe reguły dotyczyć mają występowania w mediach. Zgodnie z ogólną reguła, radca będący pełnomocnikiem lub obrońcą nie będzie mógł wypowiadać się publicznie, w tym również w mediach, o prowadzonej sprawie. Zakaz uchyli sytuacja, w której taka wypowiedź będzie uzasadniona obroną interesu klienta oraz interesem publicznym. Np. dla przedstawienia i wyjaśnienia zagadnień prawnych w niej występujących, podejmowanych czynności oraz odniesienia się rzeczowo do innych nieobiektywnych, jednostronnych lub tendencyjnych wypowiedzi wpływających negatywnie na sytuację tegoż klienta.
Radca wypowiadający się publicznie o jakiejkolwiek sprawie będzie musiał zachowywać umiar, takt oraz zawodowy dystans.
W spółkach prawniczych - regulamin
W mieszanych kancelariach, np. adwokacko-radcowskich, wspólnicy będą musieli posiadać podpisane przez wszystkich porozumienie (regulamin) określające: postępowanie w sprawie zapobiegania konfliktom interesów, sposób zabezpieczania obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej przy prowadzeniu spraw spółki i jej reprezentowaniu, zasady informowania o świadczeniu usług przez poszczególnych wspólników i spółkę oraz o pozyskiwaniu przez nich klientów, zasady ustalania wynagrodzeń ponoszonych przez klienta spółki.
Ireneusz Walencik i.walencik@polskiprawnik